BD Dolarında Yükselişin Güney Afrika Ekonomisine Etkileri ve Alınan Önlemler
BD Dolarında Yükselişin Güney Afrika Ekonomisine Etkileri ve Alınan Önlemler
Güney Afrika para birimi Rand, Dolar karşısında yılın başından beri % 7,3 oranında değer kaybı yaşamıştır. Uluslararası piyasalarda dolar karşısında en fazla değer kaybeden para birimleri arasında Türk Lirası, Brezilya Real’i Güney Afrika Rand’ı ile birlikte anılmaktadır.
2015 yılı Şubat ayında 11,53 Rand olarak kaydedilen Dolar/Rand paritesi Mart ayında 12,26 Rand seviyesinde kaydedilmiştir. 1972 yılında 4,98 Rand seviyesindeki parite, en yüksek oranına ortalamada 12,45 Rand ve zirve seviyesi olan 13,85 Rand ile 2001 yılının Aralık ayında ulaşmıştır. Rand’ın Dolar karşısındaki değer kaybı 2011 yılında 1 ABD Doları = 6,5 Rand dip seviyesinden başlamış ve 4 yıllık sürekli bir artış trendi izlemiştir. 2015 yılı Mart ayı başından itibaren artışın hız kazandığı gözlenmektedir. Doların uluslararası piyasalardaki değer artışının devam etmesi ile 13 Mart 2015 tarihinde günü 12,25 Rand ile açan parite 12,52 Rand seviyesine kadar çıkmıştır.
Piyasa uzmanları, Merkez Bankası’ndan bir müdahele olmaması durumunda Dolar/Rand paritesinin 14-15 Rand seviyelerini görebileceği beklentisini taşımaktadır. Piyasalarda Rand’ın Dolar karşısındaki değer kaybını durdurabilecek tek şey olarak algılanan faiz artırımının ise yılın ikinci yarısına kadar yapılmayacağı belirtilmektedir. FED’in Haziran ayında faiz artırımına gitmesi durumunda ise 25 Basis Point % 0,25 oranında artırıma gidilebileceği haberleri basında yer almaktadır. Güney Afrika Merkez Bankası 2014 yılı Ocak ve Temmuz aylarında 50 ve 25 basis point lik iki faiz artışı yapmıştır. 17 Mart 2015 tarihi itibariyle Güney Afrika Merkez Bankası Prime Rate; % 9,25, Repo Rate; 5,75 olarak açıklanmaktadır.
Ülke ekonomisi gündeminde yer alan bir diğer konu ise artan cari açıktır. 2015 yılı Ocak ayında, metal ihracatından sağlanan gelirin düşmesinin de etkisiyle cari açık 2010 yılından beri en üst seviyesine çıkarak 1,94 milyar dolar (24,2 milyar Rand) olarak kaydedilmiştir. Güney Afrika Finans Bakanı Nene, Dolar karşısında Rand’ın değer düşüşünün, ülkenin ihracattaki rekabet edilebilirliğini artırarak, cari açığı rahatlatabileceği yönündeki beklentilerini dile getirmiştir. Bu açıklama, faiz artırımı konusunda acele edilmeyeceği şeklinde de okunabilir.
Mart ayında Rand’ın dolar karşısındaki sert düşüşü temel olarak FED’ in güçlü dolar politikasının bir sonucu olsa da, Güney Afrika ekonomisinde bir süredir gözlenen yapısal sorunların da dikkatle değerlendirilmesi gerekmektedir. Hem cari hem bütçe açığının birlikte büyemeye başlaması, ülkenin enerji ihtiyacını karşılamada sıkıntılar yaşayan ve elektrik kesintilerine giden Elektrik İdaresi ESKOM’un yakın dönemde sorunlarına çözüm bulmasının beklenmemesi, sürekli elektrik kesintileri ve işçi grevlerinin üretim ve büyüme rakamlarına negatif etkisi, ülkenin ekonomik büyüme oranlarının Dünya Bankası ve IMF tarafından sürekli aşağı yönde revize edilmesi ve Güney Afrika için Uluslararası Kredi Derecelendirme Kuruluşları Standard & Poors ile Moody’s tarafından düşürülen kredi notunun hükümet tarafından gerekli önlemlerin alınmaması durumunda Fitch tarafından da düşürülebileceği yönündeki açıklamalar Rand’ın Dolar karşısındaki değer kaybına katkı sağlayabilecek faktörlerdir.
Kamu tarafından alınan önlemler aslında 2008 yılında yaşanan ekonomik krizle birlikte başlamış, bu amaçla Merkez Bankasının görev tanımına fiyat istikrarının sağlanmasına ek olarak finansal sistemin de istikrarının sağlanması eklenmiştir. Hazine tarafından 2011 yılı Şubat ayında; finansal sektörün düzenlenmesinde ‘Twin Peaks’ Modeline geçilerek, Modelin düzenleyici olmaktan öte; amaca yönelik piyasa faktörlerinin ihtiyaçlarını da dikkate alması sağlanmıştır.
2014 Aralık ayında finansal sektörün düzenlenmesine ilişkin yeni sunulan yasa tasarısı Merkez Bankasının görevlerini finansal istikrar, piyasa altyapısının ve ödemelerin izlenmesine de genişletmekte bu amaçla birisi Banka içerisinde diğeri “Financial Sector Conduct Authority” adıyla olmak üzere iki yeni düzenleyici kurmaktadır. Ayrıca; 2013 yılından itibaren Bankacılılık sisteminin düzenlenesinde Basel III çerçevesi uygulanmaya başlanmış, son olarak IMF ve Dünya Bankasının Financial Sector Assessment Programına katılım sağlanmıştır.
İç makro ekonomik sorunlarla boğuşan Güney Afrika doların değer kazanması karşısında ihracata yönelik sektörleri kuvvetlendirmeyi ve yatırımlarını artırmayı hedeflemektedir. FED’in açıklamalarına ragmen değer kaybetmeyen ve aksine ABD borsalarından daha fazla değer kazanan Johannesburg Borsası ülkeden sermaye çıkışının olmadığının göstergesi olarak algılanmakta ancak artan bütçe ve cari açığın sermaye çıkışı riskinin hala sürdüğü değerlendirilmektedir. Özellikle finansal sektörün baskıları nedeniyle faiz artırımı ihtimali herzaman bulunsa da Güney Afrika Merkez Bankasının bu opsiyonu FED’in Haziran ayında alacağı faiz kararına göre belirleyeceği anlaşılmaktadır.
